Dường như sứ mệnh đã trao cho bà một trọng trách mà chỉ khi có đủ trí huệ như bà mới có thể tận tâm, tận lực lưu giữ vẹn nguyên những giá trị truyền thống tốt đẹp đến ngày nay… để con cháu đời sau không làm sai lệch tính lịch sử, nền đạo của Ông Nhà Lớn (Đạo Ông Trần), nét đẹp di tích văn hoá đã tồn tại hàng trăm năm.
Đúng với cái tên bà “Đến”, vì khi bước chân bà đến đâu, là mang theo truyền thống về Nhân nghĩa - Giáo dục - Nhẫn hoà đến đó… Bà Lê Thị Đến (sinh năm 1948), là người kế thừa theo truyền thống “cha truyền con nối”, thuộc nội tộc tông chi 2, đời thứ 4 của Ông Nhà Lớn.
Sớm noi theo tấm gương của ông cha và mang trong mình dòng máu hiếu đạo, nên khi nhắc tới bà Đến, cộng đồng dân cư ai ai cũng đều biết rõ bà là người gìn giữ vẹn nguyên những tôn chỉ giáo đạo về “Kỷ cương - Phép nước - Tu nhân - Học phật”, mang giá trị truyền thống văn hóa đã tồn tại hàng trăm năm qua.
Người khai Đạo…
Những ngày đầu xuân Ất Tỵ 2025, chúng tôi có dịp trở lại địa danh Xã Long Sơn (TP. Vũng Tàu), nơi nổi tiếng với khu Di tích Nhà Lớn (Đền Ông Trần) đã được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia từ năm 1991, để tìm hiểu về người gìn giữ trọn vẹn những nét đẹp về giá trị văn hoá truyền thống của Đạo Ông Trần…
Để có di tích Nhà Lớn Long Sơn mang nét đẹp văn hoá như hôm nay, Ông Nhà Lớn đã không quản gian khó để gây dựng một nền đạo, mang giá trị cho muôn dân... Ông Nhà Lớn tên thật là Lê Văn Mưu (sinh năm Bính Thìn 1856), quê tại làng Thiên Khánh, tổng Hà Thành, quận Giang Thành, tỉnh Hà Tiên (nay là xã Tân Khánh Hòa, TP. Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang). Ông đã về đảo Núi Nứa hoang vu (nay là xã Long Sơn), khai hoang, lập ấp, mở rộng đạo từ năm 1900.
Vào những năm 1909 - 1910, Ông xin chính quyền để xây dựng Nhà Lớn Long Sơn... cho đến năm 1929 thì hoàn thành.
Khu quần thể kiến trúc này bao gồm Nhà Thánh (thờ Đức Khổng Tử), Lầu Giữa, Lầu Tiên, Lầu Phật, Lầu Cấm, Lầu Dài, Nhà Mát, Nhà Hội và 6 dãy phố... Có khu vực chợ cho người dân buôn bán, trao đổi hàng hoá và trường học để nâng cao dân trí, với mục đích giúp những người theo Ông có nơi ở, sinh sống và học tập, để lo việc tu đạo.
Đồng thời, để an cư lập nghiệp, cải thiện cuộc sống cho “bá tánh” theo Ông, họ sẽ được giao đất để canh tác và sẽ thực hiện theo chính sách luân cư, luân canh, khi ổn định chỗ ở và đời sống kinh tế được tốt hơn thì trả lại cho Nhà Lớn… Cũng từ đây, chương trình phúc lợi xã hội về Nhân nghĩa - Giáo dục bắt đầu ra đời.
Ông quy vị vào năm 1935. Con cháu gia tộc Nhà Lớn và bá tánh tôn thờ ông tại Chánh điện Nhà Thánh, tôn kính gọi Ông là “Ông Cố Nhà Lớn” hoặc là “Đức Ông”.
Trong công cuộc xây dựng Nhà Lớn, đặc biệt có công lao đóng góp của người con trai thứ của Ông Nhà Lớn (ông Lê Văn Thiền - ông nội bà Đến). Những năm này, ông Thiền làm nghề khai thác gỗ (để lấy gỗ xây dựng Nhà Lớn và tạo kinh tế tài chính cho Nhà Lớn), do một biến cố xảy ra, ông đã mất tại núi Dinh, thuộc Thành phố Bà Rịa (được thờ ở tầng trên Lầu Tiên - Nhà Lớn), để lại 3 người con thơ (cha, chú và cô của bà Đến) và được Ông Nhà Lớn giáo dưỡng đến khi trưởng thành… Sau này, ông Lê Văn Dần (cha bà Đến) nối tiếp việc làm kinh tế (đánh bắt thuỷ hải sản, khai thác củi…) để dâng kỉnh, lễ, duy trì truyền thống và giữ đạo của Ông Nhà Lớn.
Kể từ đó, Đạo Ông Trần được dân gian tín ngưỡng và lưu truyền đến nay, trong đó tâm đạo luôn hướng đến cái thiện, đề cao giá trị văn hoá gia đình, đức tính đạo hiếu với tổ tiên, ông, bà, cha, mẹ và sự yêu thương san sẻ, quan tâm với đồng bào. Là sự kết hợp tinh hoa từ đạo Phật, đạo Nho, đạo Lão, Bửu Sơn Kỳ Hương, Tứ Ân Hiếu Nghĩa... trở thành giáo đạo đặc thù của Đạo Ông Trần là Kỷ cương - Phép nước - Tu nhân - Học Phật.
Chính vì vậy, những người theo Đạo Ông Trần luôn mang tư tưởng triết lý nhân sinh quan về Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín và Nhẫn, Hoà để hướng con người đến cái thiện và tưởng nhớ đến công lao của các bậc tiền nhân thuở mở đất, khai hoang, lập ấp.
... và những giá trị văn hoá
Tất cả những nét đẹp, ý nghĩa di sản văn hoá của Ông Nhà Lớn đã “đặt để” trước đó, thể hiện sâu sắc qua “88 câu Đối liễn” và “99 câu Hoành phi”, được công nhận là Di sản văn hoá Hán Nôm, bài trí tại nhiều vị trí trong khu Di tích Nhà Lớn Long Sơn.
Điển hình như, các câu Hoành phi:
“Đại đức hàm phong”
(nói về con người phải có đạo đức lớn mới có thể giữ gìn được phong tục tập quán, tín ngưỡng nếu không sẽ bị mai một).
“Từ hàng phổ tế”
(mang ý nghĩa nơi nào đói thì cứu tế, nơi nào khổ thì giúp đỡ).
“Phong tú, pháp hoa”
(mang ý nghĩa phong tục tập quán, tín ngưỡng như gấm thêu, như hoa nở toả hương thơm).
“Cung - Kiệm - Trang - Kính”
(nói về con người phải biết kính trên nhường dưới, phải trang nghiêm, tiết kiệm cho chính bản thân mình, có dư dả để giúp đỡ người khó khăn hoạn nạn, đau yếu)...
Và các câu Đối liễn:
“Nhân nghĩa hoành khai do đại hộ
Nhẫn hoà phúc tải tổng trung môn”
(mang ý nghĩa mở rộng đạo Nhân nghĩa và Nhẫn hoà).
“Hạnh quất hương chi, tục thế vĩnh thừa tuấn nghiệp
Bách tùng tú khí, tế nhân qui hậu hồng cơ”
(mang ý nghĩa nối tiếp theo cơ nghiệp và tài sản của người đi trước, người kế thừa phải có khí chất người quân tử mới mở rộng được cơ đồ và nền đạo của tổ tiên).
“Phú quý bất dâm bần tiện lạc
Nam nhi đáo thử thị hào cường”
(mang ý nghĩa nhắc nhở con người giàu mà bất nghĩa bất nhân thì không màng, nghèo mà giữ nhân, giữ nghĩa thì mới xứng đáng người quân tử).
Bá tánh thập phương đến di tích Nhà Lớn chiêm bái và tham quan đều cảm nhận được tính truyền thống giáo dục, nhân nghĩa, tu tâm, dưỡng tính theo Đạo Ông Trần, bởi đó chính là giá trị di sản văn hoá phi vật thể.
Đạo của Ông còn thể hiện qua bộ đồ “Bà ba đen” giản dị, tiết kiệm, chân chính. Áo cổ tròn có ý nghĩa làm tròn tứ ân phải trả (ân Tổ quốc đất nước, ân Tam bảo, ân Cửu huyền, ân Đồng bào nhân loại); 5 hàng nút trước ngực (mang ý nghĩa nhân - nghĩa - lễ - trí - tín của Nho giáo Đức Khổng Tử); dáng áo tứ thân (mang ý nghĩa tứ hải huynh đệ, bốn bể là anh em, phải biết thương yêu, giúp đỡ, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau). Riêng chiếc "Quần đáy nem", có miếng vải chính giữa (với ý nghĩa nhắc nhở lòng tham con người phải có điểm dừng), biết giác ngộ, quay đầu hồi hướng trở về tính thiện.
Đạo của Ông Nhà Lớn có điểm đặc trưng là khi đàn ông trưởng thành bắt đầu để râu, tóc dài (vì râu, tóc là gốc con người, khi sinh ra con người đã có tính thiện); đầu trần, đi chân đất (với ý nghĩa trời là cha, đất là mẹ), lúc nào cũng phải kính cha trọng mẹ (đó còn là chữ hiếu).
Một nét văn hoá nữa trong Đạo Ông Trần là “sống đồng tịch đồng sàng, thác đồng quan đồng quách”. Có ý nghĩa là khi sống thì cùng ăn, cùng ở, cùng tu đạo một nơi (đó là Nhà Lớn); khi về nhà thì cùng gia đình, xã hội đoàn kết tương trợ lẫn nhau; khi chết thì cùng dùng chung bao quan (phía trên là nắp bao quan bằng nứa, thân dưới là tấm liệt bằng gỗ). Thi thể người quá cố được tẩm liệm, xong đặt lên tấm liệt và đậy nắp bao quan lại, đưa đến huyệt đạo, đặt thi thể người quá cố xuống đất, rồi lấp đất lại... Sau đó chiếc bao quan được mang về Nhà Hội (của Nhà Lớn), để những người mất sau kế tiếp sử dụng (đây gọi là sống đoàn kết, chết cũng đoàn kết, một lòng không thay đổi).
Các ngày lễ kỉnh (cúng) trong năm mang ý nghĩa răn dạy con cháu luôn biết ơn, hiếu nghĩa, nhớ về cội nguồn ông cha như: ngày lễ kỉnh vía Ông (ngày 21/2 âm lịch); ngày lễ kỉnh vía Trùng cửu (ngày 9/9 âm lịch); ngày dựng Nêu (ngày 30 tháng Chạp); ngày hạ Nêu (ngày 7 tháng Giêng)...
Không chỉ mang giá trị truyền thống về văn hoá, Ông Nhà Lớn luôn giáo đạo tinh thần yêu nước để con cháu noi theo... Những năm kháng chiến chống Pháp, đảo Núi Nứa là nơi căn cứ cách mạng, khi đó Lầu Dài - Nhà Lớn (nay là nơi tiếp khách) là hội trường làm lễ xuất quân và khao quân mỗi khi thắng trận. Riêng phố di tích Nhà Lớn - Bến Kinh Lớn cũng là nơi dừng chân của nghĩa quân ta, sau này bị Pháp đốt cháy...
Khi phong trào Việt Minh chống Pháp nổi lên ở Long Sơn, các cháu nội Ông Nhà Lớn là ông Lê Văn Dần (tự Lý Công Dân - cha bà Lê Thị Đến), Lê Minh Ý (tự Ba Em - em trai ông Lê Văn Dần), Lê Thị Nghệ... đều tham gia cách mạng và giữ chức vụ quan trọng trong hoạt động kháng chiến tại địa phương lúc bấy giờ.
Những năm kháng chiến chống Pháp, ông Lê Văn Dần (cha bà Đến) khi đó vừa quản lý Nhà Lớn, vừa tham gia hoạt động cách mạng; ông còn là Chủ tịch Hội Liên Việt trong phong trào chống Pháp. Ông Dần sống đức độ theo giáo đạo truyền thống Ông Nhà Lớn, được bá tánh quý trọng gọi là “ông chủ Dần”.
Người giữ đạo…
Là người con út trong gia đình có 7 anh chị em, từ nhỏ bà Lê Thị Đến đã thể hiện là người hiếu học... Năm nay, dù đã ở độ tuổi xưa nay hiếm, nhưng bà Đến vẫn toát lên phong thái nho nhã, minh mẫn, giản dị và điềm đạm trong cuộc sống.
Dẫn chúng tôi thăm quan Di tích Nhà Lớn, bà Đến cười hiền nói: “các con có tâm về kỉnh Ông Nhà Lớn, hãy noi theo giáo đạo Ông dạy, làm người chính trực, sống tử tế, làm điều lành, tránh điều dữ... thì việc gì cũng tốt đẹp”.
Qua trò chuyện, từng câu chuyện về lịch sử Nhà Lớn như ùa về trong hồi ức, bà Đến kể lại, khi cha bà già yếu, qua đời (năm 1996), bà đã tiếp nối cha điều hành, quản lý Nhà Lớn.
Nay dù đã 77 tuổi, nhưng bà Đến luôn trăn trở về lời dặn của cha mình những ngày cuối đời: “Khi đứng vào hàng ngũ Hương chức (bá tánh của Ông Nhà Lớn), đặc biệt là đối với 2 nội tộc kế thừa, cùng nhau quản lý điều hành Nhà Lớn thì không phải là vì địa vị, mà là trách nhiệm, bổn phận gìn giữ cơ nghiệp và nền đạo của Ông Nhà Lớn, cũng chính là bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đời, đẹp đạo. Nếu làm không tốt là có lỗi với Ông Nhà Lớn”.
Trước tấm gương của ông cha đã không đầu hàng gian khó, một lòng hướng đạo theo sự đặt để của Ông Nhà Lớn, cùng với suy nghĩ… khi “xuất giá phải tòng phu, tại gia thì tòng phụ”, bà Lê Thị Đến thuộc hàng kế thừa “cha truyền con nối” (nội tộc tông chi 2 của Ông Nhà Lớn) đã cùng người chị là Lê Thị Kiềm (nội tộc tông chi 1 của Ông Nhà Lớn) tiếp nối quản lý điều hành công việc Nhà Lớn.
Hai bà lên kế hoạch mỗi tháng tiết kiệm để cuối năm trao tặng quà cho học sinh vượt khó học giỏi. Năm 1998, phong trào “Cây mùa xuân” được triển khai thực hiện, tổ chức tại Lầu Dài. Ngoài ra, còn thành lập Ban tình thương xã hội, nhằm để thăm hỏi người đau bệnh, qua đời...
Thời điểm này, mọi hoạt động của Ban điều hành Nhà Lớn đang đi đúng hướng đặt để của Ông Nhà Lớn, phát huy tính đoàn kết, nhân nghĩa - giáo dục, hoạt động tốt về công tác phúc lợi xã hội.
Thế nhưng, đến năm 2006 đã có biến cố xảy ra, việc độc tôn chiếm quyền quản lý, điều hành của người đồng kế thừa, đã làm phá vỡ đi phần nào tính truyền thống mang giá trị di sản văn hoá (vật thể, phi vât thể) của Ông Nhà Lớn...
… luôn phát huy các giá trị truyền thống
Là người hiếu đạo, trọng chữ tín, ý chí kiên cường và một niềm tin vững chắc, cùng với những lời nói luôn đi đôi với việc làm… nhất định không để truyền thống giáo đạo của Ông Nhà Lớn bị mai một và “biến chất” theo guồng quay của xã hội, nên những năm qua, bà Đến đã tích cực nối tiếp truyền thống về nhân nghĩa, giáo dục của Ông Nhà Lớn, thể hiện trách nhiệm với cộng đồng bằng nhiều việc làm ý nghĩa, thiết thực, cụ thể...
.jpg)
Năm 2021, dù trong thời điểm dịch bệnh Covid còn nhiều khó khăn, nhưng với tinh thần tương thân tương ái “lá lành đùm lá rách”, bà Đến đã chuyển những khoản tiền hỗ trợ đến UBND các xã, nhờ phân phát cho bà con nghèo miền Tây Nam Bộ hàng trăm triệu đồng.
Năm 2022, bà Lê Thị Đến đã tổ chức chương trình “Cây mùa xuân” cho 11 xã miền Tây Nam Bộ, phát nhiều phần quà trao tặng cho người già neo đơn, các em học sinh vượt khó học giỏi; kết hợp với Bếp ăn tình thương xã Long Sơn, tài trợ kinh phí xây dựng 5 cây cầu dân sinh ở các xã Nhị Bình, Điềm Hy, Phước Lập (tỉnh Tiền Giang), trị giá hơn 1 tỷ đồng.
Năm Giáp Thìn 2024 vừa qua (nhân kỷ niệm 120 năm ngày Ông Nhà Lớn cứu tế lũ lụt các tỉnh miền Tây Nam Bộ), bà Lê Thị Đến đã nối tiếp truyền thống tốt đẹp này bằng các chuyến thiện nguyện, cứu trợ hạn mặn tại các tỉnh miền Tây; cứu giúp bà con một số tỉnh miền Núi phía Bắc bị thiệt hại nặng nề về người và của do bão Yagi gây ra, với số tiền hơn 500 triệu đồng; Ngoài ra, bà còn kết hợp với Bếp ăn Tình thương xã Long Sơn đóng góp kinh phí, xây dựng 05 mái ấm yêu thương tại xã Long Sơn (TP. Vũng Tàu, tỉnh BR-VT), với tổng kinh phí hơn 400 triệu đồng...
Mới đây, nhân dịp mừng Xuân Ất Tỵ và Kỷ niệm 125 năm ngày Ông Nhà Lớn đã khai hoang lập ấp tại đảo Núi Nứa Long Sơn, mở rộng giáo đạo mang tính Kỷ cương - Phép nước - Tu nhân - Học Phật… Bà Lê Thị Đến phát huy chương trình phúc lợi xã hội “Cây mùa xuân” năm 2025, chung tay tiếp thêm nguồn lực cả vật chất, lẫn tinh thần đến với nhiều địa phương, sửa chữa và xây mới nhà tình thương (tại xã Long Sơn), tặng quà và giúp đỡ cho người già neo đơn, các em sinh viên, học sinh nghèo, vượt khó học giỏi (tại các xã miền Đông, Tây Nam Bộ)… với tổng trị giá hơn 700 triệu đồng.
.jpg)
Đặc biệt, trong từng chuyến thiện nguyện, đi tới đâu bà Đến cũng truyền giảng nét đẹp truyền thống nhân nghĩa, giáo dục, nhẫn hoà của Ông Nhà Lớn đến mọi người. Bà Đến quan niệm rằng, việc bố thí vật phẩm, tiền bạc sẽ mang rất nhiều ý nghĩa, nhưng quan trọng hơn cả là bố thí Pháp, bởi đó không chỉ là cách hướng dẫn cho mỗi người tự rèn luyện tu tâm dưỡng tính của chính mình, mà còn là cách truyền đến cho mỗi người về đạo đức và nhân cách sống ở đời.
Xuân đang về với mọi nhà… nhưng bà Lê Thị Đến vẫn còn đó nhiều điều trăn trở, ấp ủ nhiều dự định trong việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hoá và chương trình phúc lợi xã hội theo truyền thống Nhân nghĩa - Giáo dục của Ông Nhà Lớn.
Di tích Nhà Lớn Long Sơn (Đền Ông Trần) đã trải qua 125 năm lịch sử, khắc ghi dấu ấn một thời vất vả khai hoang lập ấp, mở đạo của Ông Nhà Lớn... nên việc bảo vệ, gìn giữ và phát huy truyền thống di tích lịch sử văn hoá Nhà Lớn không chỉ là niềm tự hào của người dân xã Long Sơn (TP. Vũng Tàu, tỉnh BR-VT), mà còn là trách nhiệm không của riêng ai, để Đạo Ông Trần mãi mãi lưu truyền, ích nước lợi nhà, tốt đời đẹp đạo.