Chuyển đổi số đã và đang được ứng dụng trong triển khai các hoạt động giáo dục nghề nghiệp (GDNN). Qua đó, giúp tăng cường hiệu quả công tác quản lý và mở rộng phương thức cũng như cơ hội tiếp cận GDNN, tạo đột phá về chất lượng, tăng nhanh số lượng đào tạo, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực có kỹ năng nghề, tăng năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Khi các nền kinh tế đang hướng tới một tương lai chuyển đổi số, tự động hóa thì các hoạt động giáo dục, đào tạo, việc làm ở tất cả các ngành nghề cũng cần được nhanh chóng trang bị các kỹ năng mềm, kỹ năng chuyển đổi, kỹ năng số để có thể thích ứng với yêu cầu của cuộc cách mạng 4.0.
Trên thực tế, nền kinh tế tự động hóa tại khu vực Đông Nam Á và Việt Nam sẽ mang đến nguồn sức mạnh to lớn cho sự tiến bộ và tốc độ phát triển kinh tế, song cũng đặt ra thách thức không nhỏ về các biến đổi xã hội và nâng cao kỹ năng của lực lượng lao động nói chung và giáo GDNN nói riêng.
Ứng dụng chuyển đổi số sẽ tạo ra mô hình giáo dục thông minh
Trong kỷ nguyên chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay, giáo dục đào tạo và GDNN là một trong những ngành được chính phủ đẩy mạnh,“Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng, xác định phát triển nền tảng hỗ trợ dạy và học từ xa, ứng dụng công nghệ số trong công tác quản lý, giảng dạy và học tập; số hóa tài liệu, giáo trình; xây dựng nền tảng chia sẻ tài nguyên giảng dạy và học tập theo cả hình thức trực tiếp và trực tuyến là mục tiêu vô cùng quan trọng.
Ứng dụng chuyển đổi số sẽ tạo ra mô hình giáo dục thông minh, từ đó giúp việc học hấp thụ kiến thức trở nên đơn giản và dễ dàng hơn. Sự bùng nổ của các nền tảng công nghệ đã tạo điều kiện thuận lợi để truyền đạt kiến thức và phát triển được khả năng tự học của người học mà không bị giới hạn về thời gian cũng như không gian.
Hiện tại, chuyển đổi số trong giáo dục được ứng dụng dưới 3 hình thức chính: ứng dụng công nghệ trong phương pháp giảng dạy (lớp học thông minh, lập trình… vào việc giảng dạy); ứng dụng công nghệ trong quản lý (công cụ vận hành, quản lý); ứng dụng công nghệ trong lớp học (công cụ giảng dạy, cơ sở vật chất). Qua đó, giúp tăng cường hiệu quả công tác quản lý và mở rộng phương thức cũng như cơ hội tiếp cận GDNN, tạo đột phá về chất lượng, tăng nhanh số lượng đào tạo... góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực có kỹ năng nghề, tăng năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Những hạn chế của phương thức đào tạo trực tuyến
Bên cạnh những kết quả đạt được, phương thức đào tạo trực tuyến còn có những tồn tại, hạn chế. Qua đánh giá về hiệu quả đào tạo trực tuyến, các chuyên gia cho rằng, xét trên yếu tố tương tác qua lại giữa người dạy và người học, phần lớn các công nghệ sử dụng chỉ mang tính chất một chiều (giáo viên sử dụng công nghệ và học liệu để trình diễn cho học viên xem). Tình trạng này dẫn tới hạn chế việc thực hành của các học viên tại các trường nghề. Theo kết quả khảo sát trực tuyến của Tiểu ban GDNN, có 87,8% giáo viên áp dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào giờ dạy lý thuyết, 70,7% vào giờ dạy thực hành. Tuy nhiên, có đến 80% giải pháp đưa ra là sử dụng thiết bị và phần mềm trình chiếu, demo video, hình ảnh, phần mềm...
Bên cạnh đó, tính mở và linh hoạt của các chương trình đào tạo chưa cao, dẫn đến hạn chế trong việc cập nhật nội dung đào tạo hiệu quả và kịp thời; các ngành khối kỹ thuật như cơ khí ô tô, điện lạnh, điện - điện tử, cơ điện tử cũng chưa cập nhật các kiến thức về internet vạn vật (IoT), về trí tuệ nhân tạo (AI). Mặc dù một số ngành như cơ khí chế tạo máy, điện - điện tử dành một thời lượng đáng kể để dạy các kiến thức, kỹ năng về lập trình CNC, PLC, nhưng nhìn chung các trường chưa có kế hoạch rõ ràng về việc đưa đào tạo năng lực số vào các môn cơ sở ngành và các môn chuyên ngành.
Ngoài ra, việc đầu tư cho các phần mềm chuyên ngành phục vụ giảng dạy của các cơ sở GDNN còn chưa được chú ý đầu tư đúng mức. Phần lớn các phần mềm được giảng dạy còn lạc hậu (các phiên bản rất cũ) và thường là các phần mềm không có bản quyền. Bên cạnh đó, các cơ sở đào tạo nghề hiện mới chỉ quan tâm đến digital learning (bài giảng điện tử), mà chưa chú trọng đến big data để lưu trữ dữ liệu, digital media để kết nối với các mạng xã hội hay digital campus để tối ưu hóa quá trình giảng dạy vào thực tiễn.
Đồng thời, các cơ sở vật chất của các cơ sở GDNN chưa đáp ứng được nhu cầu đào tạo trực tuyến. Hiện nay, các nhà thực hành, các thư viện, các bộ phận chứng chỉ vẫn chủ yếu thực hiện theo kiểu truyền thống, chưa điện tử hóa, chưa có thư viện số, phòng thực hành số...
Nâng cao chất lượng đào tạo trực tuyến trong hoạt động GDNN
Để nâng cao chất lượng đào tạo trực tuyến trong hoạt động GDNN cần có sự đồng lòng và phối hợp của toàn xã hội, các trường GDNN, giảng viên, giáo viên, học sinh - sinh viên, gia đình, cộng đồng và các cơ quan quản lý nhà nước:
- Đối với các cơ quan quản lý nhà nước: Thực hiện hiệu quả cơ chế, chính sách hỗ trợ vốn đầu tư công nghệ thông tin cho các cơ sở GDNN đầu tư, trang bị các thiết bị công nghệ.
Tổ chức các khóa đào tạo để nâng cao trình độ, kỹ năng cho giảng viên của các cơ sở GDNN về kỹ năng, phương pháp giảng dạy trực tuyến phù hợp với công nghệ số.
Hoàn thiện hệ thống pháp lý, ứng dụng phần mềm quản lý. Việc hoàn thiện hệ thống pháp lý, chính sách sẽ đảm bảo quyền lợi cho người học. Theo đó, cần thống nhất các quy định liên quan đến: Khai thác, chia sẻ dữ liệu, thông tin; hình thức giảng dạy; quản lý các khóa học trực tuyến; điều kiện cần và đủ để mở trường học.
Quá trình chuyển đổi số trong GDNN cần áp dụng các phần mềm quản lý, đây cũng là hình thức được nhiều trường học, cơ sở áp dụng. Bên cạnh đó, các phần mềm tích hợp tính năng vượt trội cũng giúp nhà trường tăng cường nghiệp vụ, quản lý hồ sơ, giảng dạy với các thao tác linh hoạt, nhanh chóng.
Hỗ trợ tài chính, đầu tư vào đề án nghiên cứu và phát triển công nghệ GDNN, cũng như xây dựng các chính sách của nhà nước phù hợp giúp tạo ra môi trường thuận lợi cho chuyển đổi số GDNN.
Sự hợp tác giữa các nhà trường, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ và chính phủ là rất quan trọng để đạt được chuyển đổi số thành công trong GDNN, giúp tận dụng tài nguyên, chia sẻ kinh nghiệm và đưa ra các giải pháp phù hợp với từng đối tượng.
- Đối với các cơ sở GDNN: Chuyển đổi số là bước chuyển mình mạnh mẽ, đòi hỏi sự thay đổi tư duy, nhận thức của mỗi người. Do vậy, cần thực hiện các biện pháp nhằm nâng cao nhận thức, phổ cập tầm quan trọng cho giáo viên, giảng viên, cán bộ nhà trường. Từ đó phối hợp cùng nhau xây dựng văn hóa số trong GDNN.
Đầu tư, xây dựng hệ thống quản lý đào tạo trực tuyến bao gồm việc học tập trực tuyến (e-learning), hệ thống quản lý học tập trực tuyến (LMS - Learning Management System), hệ thống quản lý nội dung học tập (LCMS - Learning Content Management System) và thực hiện việc số hóa các hoạt động quản lý, đào tạo trong các nhà trường.
Để thành công trong chuyển đổi số giáo dục, các giảng viên, học sinh – sinh viên cần có kỹ năng cơ bản để sử dụng công nghệ. Đào tạo, tập huấn về chuyển đổi số trong GDNN và hỗ trợ liên tục công nghệ giúp nâng cao phương pháp giảng dạy, tạo ra môi trường học tập tương tác và hấp dẫn hơn. Các công cụ, phần mềm và ứng dụng di động có thể giúp tăng cường sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, đồng thời thúc đẩy sự sáng tạo và kỹ năng tư duy.
- Đối với phát triển đào tạo trực tuyến các chứng chỉ kỹ năng nghề: Trong bối cảnh nhiều cử nhân đại học, cao đẳng, trung cấp nghề... không tìm được việc làm, nhưng nhu cầu tuyển dụng thì chưa được đáp ứng theo yêu cầu. Nguyên nhân của thực trạng này có thể bắt nguồn từ sự thiếu hụt kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn qua đào tạo là điều kiện cần nhưng chưa đủ để hỗ trợ công việc, hay các yêu cầu ngày càng khắt khe của doanh nghiệp… Để khắc phục tình trạng trên là cần thiết tổ chức những khóa học, để lấy chứng chỉ nghề hoặc kỹ năng quốc tế nhằm mở ra cơ hội sự nghiệp tại Việt Nam và trên toàn thế giới.