Trong quá trình tham gia các hoạt động hướng nghiệp năm học 2024 - 2025, nhiều nội dung được các bậc phụ huynh quan tâm, tìm hiểu là các ngành nghề đang có xu hướng phát triển, dễ tìm việc khi ra trường, có thu nhập cao, cơ hội thăng tiến… Liên tục nhiều câu hỏi đều chung một vấn đề là “chọn ngành nghề nào trong tương lai là đúng nhất và nhu cầu nhân lực có thay đổi thế nào?”.

Trong bài viết này, tôi xin trao đổi thực tế nhu cầu nhân lực phát triển theo tăng trưởng kinh tế và thị trường lao động dưới đây…

Thị trường lao động hiện nay và tương lai… dưới góc nhìn thực tế cho thấy, nền tảng lao động truyền thống của thị trường vẫn còn, nhưng sẽ có nhiều thay đổi dễ thấy nhất là sự tác động của công nghệ số, chuyển đổi số.

Việt Nam đang lấy chuyển đổi số làm mục tiêu thực hiện năm 2025 và các năm tiếp theo, trí tuệ nhân tạo đang tác động lớn đến tất cả các lĩnh vực, trong đó có thị trường lao động, làm thay đổi lực lượng, cơ cấu lao động các ngành nghề và bắt buộc nguồn lực phải phù hợp với công cuộc chuyển đổi số, điều này dẫn đến học sinh phải chọn ngành, chọn nghề phù hợp để trở thành nguồn nhân lực phù hợp.

Để tự xác định và tìm được một ngành, nghề phù hợp với mong muốn của bản thân, cũng như yêu cầu phát triển của xã hội là một điều không hề đơn giản, thậm chí là rất khó khăn với các em học sinh bậc THCS, THPT… nên học sinh cần tham gia các chương trình thiết thực như, làm bài trắc nghiệm về xu hướng nghề của bản thân; giao lưu, trao đổi trực tiếp với chuyên gia; tìm hiểu và tư vấn hướng nghiệp trực tiếp tại các ngày hội hướng nghiệp.

Việc chọn đúng nghề rất quan trọng, chọn nghề sớm sẽ có những định hướng đúng đắn. Đặc biệt, chọn nghề phải phụ thuộc vào sở thích, điều kiện kinh tế, bậc học, năng lực học tập và sở trường của bản thân, không nên chạy theo xu hướng số đông mà quên mất giá trị của bản thân.

Hiện nay, có 10 nhóm ngành nghề xu hướng phát triển thu hút nhu cầu nhân lực chuyên môn:

1. Khoa học và kỹ thuật máy tính; trí tuệ nhân tạo; công nghệ phần mềm; an toàn thông tin; khoa học dữ liệu và các ngành công nghệ thông tin tích hợp, thiết kế vi mạch;

2. Công nghệ kỹ thuật cơ điện - tự động hóa; công nghệ kỹ thuật ô tô; điện - điện tử; chip và chất bán dẫn, công nghệ vật liệu; công nghệ Nano; năng lượng - năng lượng tái tạo - năng lượng xanh;

3. Kinh tế - quản trị kinh doanh số; kinh doanh - thương mại - quốc tế - công nghệ; tài chính; kế toán - kiểm toán; tài chính ngân hàng; marketing; logistics và quản lý chuỗi cung ứng;

4. Kiến trúc và thiết kế đô thị thông minh; công nghệ xây dựng - môi trường - vận tải; thiết kế; thời trang; mỹ thuật số;

5. Du lịch và lữ hành; dịch vụ nhà hàng - khách sạn và dịch vụ ăn uống;

6. Luật; tâm lý; nhân sự; truyền thông - truyền thông đa phương tiện; ngôn ngữ, quan hệ quốc tế;

7. Sư phạm giáo dục; sư phạm kỹ thuật; công nghệ giáo dục;

8. Y; dược; khoa học y sinh; y tá - điều dưỡng; thẩm mỹ - chăm sóc sắc đẹp;

9. Công nghệ nông - lâm; chế biến gỗ; công nghệ thủy - hải sản; công nghệ thực phẩm; công nghệ sinh học - hóa (dược, sinh, mỹ phẩm, thực phẩm...);

10. Văn hóa - nghệ thuật - nghệ thuật số; thể dục, thể thao - kinh tế thể thao và marketing.

Tuy nhiên, trong thời đại công nghệ 4.0, phụ huynh và các em học sinh không nên chỉ căn cứ vào nhu cầu thị trường lao động để chọn nghề, mà chọn nghề là một quá trình tác động rất nhiều yếu tố… Học sinh nên cân nhắc năng lực và sở thích của mình để chọn bậc học phù hợp, không nhất thiết phải vào đại học mới là thành công.

Dù tốt nghiệp bất kỳ cấp bậc học nào (Đại học, Cao đẳng, Trung cấp, Sơ cấp nghề…), thì điều cơ bản quyết định thành tựu của mỗi người trong thị trường lao động là năng lực nghề nghiệp. Một người có năng lực nghề nghiệp là người có thể hoàn thành các công việc được giao với chất lượng cao, năng lực được đo đếm bởi kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, thái độ nghề nghiệp…

Việc chọn nghề sẽ căn cứ vào thực trạng nghề nghiệp ở hiện tại cũng như dựa vào thống kê, dữ liệu dự đoán ngành nghề nào đó có xu hướng phát triển, cơ hội tìm việc làm tốt nhất, đồng thời phải kết hợp với việc ngành nghề đó có phù hợp với năng lực, tính cách của người đang chọn hay không.

Việc chọn nghề, con đường học tập cho tương lai của mỗi học sinh cần tuân theo tiêu chí lần lượt là: năng lực, sở thích, nhu cầu của thị trường lao động và khả năng, điều kiện kinh tế của từng gia đình.

Nếu có đủ năng lực đáp ứng và sự say mê theo đuổi ngành học và nghề nghiệp dự định thì dù trên con đường học tập, hay thậm chí cả trong quá trình tham gia thị trường lao động, nếu có gặp những khó khăn, trở ngại, thanh niên chọn nghề và hệ đào tạo phù hợp sẽ nỗ lực để vượt qua thay vì buông xuôi.

Nguồn nhân lực trẻ luôn có nhiều người hoài bảo nhiều ý tưởng sáng tạo và quyết tâm rất cao, thực hiện các dự án khởi nghiệp, tạo dựng sự nghiệp và đã thành công hoặc trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao, làm việc bất kỳ vị trí nào… đều tích cực đạt thành quả, tạo được giá trị nghề nghiệp bằng kiến thức học tập.

Giá trị khởi nghiệp không chỉ là thành công tài chính mà còn là giá trị xã hội về tính nhân bản. Người bước vào khởi nghiệp cần có sự đầu tư nghiêm túc về ý tưởng, kiến thức, kỹ năng, vốn… cộng với tinh thần tự lập, hiểu về khởi nghiệp chắc chắn sẽ có nhiều thuận lợi.

Kiến thức nghề nghiệp, kỹ năng và thái độ vẫn là yếu tố chính cho một lao động giỏi, đồng thời hiểu rõ thị trường lao động liên tục thay đổi, vì thế dù là nhà khởi nghiệp hay trở lại làm việc trong các cơ quan, doanh nghiệp đều luôn cần tích cực học hỏi, nâng tầm bản thân, vận hành các kiến thức đã học như thế nào trong công việc.

Điểm đặc trưng thời kỳ công nghệ cao là học tập suốt đời, nâng cao năng lực làm việc, tạo ra một giá trị nghề nghiệp, giá trị hành nghề phù hợp nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và thị trường lao động cạnh tranh toàn cầu.