Giáo dục hướng nghiệp ở trường Trung học là bước khởi đầu quan trọng trong quá trình phát triển nhân lực. Hướng nghiệp là hệ thống các giải pháp dựa trên cơ sở tâm lý học, sinh lý học, giáo dục học, xã hội học... giúp học sinh chọn nghề phù hợp với nhu cầu xã hội, đồng thời thỏa mãn tối đa nguyện vọng, thích hợp với năng lực, sở trường và điều kiện cá nhân để họ có thể phát triển tới đỉnh cao trong nghề nghiệp...
Để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục theo đúng yêu cầu của Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI: “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh… Bảo đảm cho học sinh có trình độ trung học cơ sở (hết lớp 9), có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở; trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng”.
Cùng với các Nghị quyết số 44/NQ-CP: “Triển khai phân luồng và định hướng nghề nghiệp ở giáo dục phổ thông”; Quyết định số 522/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025”; Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng: “Đẩy mạnh giáo dục kỹ năng sống, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin, công nghệ số trong giáo dục - đào tạo; Tiến tới phổ cập trung học phổ thông gắn với phân luồng trong giáo dục; Chuẩn bị nguồn nhân lực cho chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, xã hội số”; Triển khai thực hiện Đề án 522 vào thực tiễn hoạt động của ngành, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã chỉ đạo, tổ chức nhiều hoạt động mang lại những kết quả bước đầu khả quan, trong đó hoạt động giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh được đưa vào thành một nội dung quan trọng trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018…
Trước xu thế hội nhập quốc tế và bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có những ảnh hưởng sâu rộng đến giáo dục và đời sống, trong đó có những tác động tích cực cũng như nhiều khó khăn cho học sinh chuẩn bị tốt nghiệp trung học phổ thông trong việc định hướng nghề nghiệp cho tương lai. Các vấn đề trọng tâm cần được thực hiện trong nhà trường đối với học sinh:
- Nâng cao nhận thức về xu thế hội nhập quốc tế và bối cảnh cuộc CMCN 4.0 giúp học sinh có đủ hiểu biết sâu rộng, chính xác, toàn diện về xu thế đối với người lao động trong tương lai, từ đó giúp các em chuẩn bị tâm thế và có đủ dữ liệu đúng đắn;
- Tìm hiểu, dự báo về nhu cầu nhân lực trong tương lai giúp học sinh THPT có thể hiểu, đánh giá, ước tính về nhu cầu nhân lực đối với các ngành nghề trong tương lai.
- Giúp học sinh thể hiện nhận thức kỹ năng, thái độ, thế giới quan, nhân sinh quan của từng học sinh, đánh giá chính xác về bản thân (ước mơ, khát vọng, kỹ năng…) và khả năng đáp ứng trước nhu cầu của xã hội: từng học sinh THPT phải tự nhận thức việc đưa ra quyết định về nghề nghiệp là trách nhiệm của bản thân chứ không thể là việc của cha mẹ, gia đình hay xã hội.
Bên cạnh đó, những vấn đề cần chú ý trong hoạt động hướng nghiệp cho học sinh trong nhà trường:
- Định hướng sự chú ý của học sinh vào những ngành nghề kinh tế - xã hội của địa phương và cả nước cần phát triển.
- Kích thích sự hứng thú của học sinh tìm hiểu và theo học các ngành, nghề của địa phương, xã hội đang cần.
- Giúp học sinh tự đánh giá và kiểm nghiệm năng lực bản thân, sở trường, điều kiện để học nghề và tham gia thị trường lao động một cách tích cực phù hợp.
- Các trang thông tin điện tử thông tin hướng nghiệp và ChatGPT có khả năng trả lời các câu hỏi và đưa ra các phản hồi tự nhiên, tương tự như một người bình thường có thể tạo ra các đoạn văn bản tự động, trả lời các câu hỏi, hoàn thành các văn bản và đưa ra các dự đoán về tương lai. Công nghệ này còn là một công cụ giúp chúng ta cắt giảm thời gian tìm kiếm thông tin cho nhiều vấn đề, trong đó có vấn đề hướng nghiệp. Tuy nhiên, không phải mọi câu trả lời của ChatGPT đều chính xác tuyệt đối, vì vậy chúng ta vẫn cần phải tự tìm kiếm thêm thông tin, trao đổi với các chuyên gia và người đang theo học thực tế để có được thông tin đa chiều.
Trước những vấn đề trọng tâm, xin đưa ra những thông tin mà học sinh mong muốn được hướng nghiệp:
- Ngành nghề, xu hướng việc làm của thị trường lao động.
- Định hướng về sở thích, sở trường nghề nghiệp.
- Các quy định thi tuyển, xét tuyển đại học, cao đẳng, trung cấp, dạy nghề.
- Chọn ngành, chọn trường phù hợp năng lực học và điều kiện kinh tế gia đình.
- Giới thiệu về các trường, quy mô, năng lực và ngành đào tạo, chuẩn đầu ra, khả năng việc làm sau khi tốt nghiệp.
Là người có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực này, cho thấy để công tác hướng nghiệp đạt hiệu quả cao, phải có sự kết hợp đồng bộ của 08 nhóm đối tượng:
- Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục - đào tạo và lao động - việc làm.
- Các Hiệp hội ngành nghề, Hiệp hội doanh nghiêp, các đoàn thể.
- Các trường đại học, cao đẳng, trung cấp, dạy nghề.
- Các doạnh nghiệp, tổ chức sử đụng lao động.
- Các cơ quan nghiên cứu nhân lực dự báo nhu cầu, thông tin thị trường lao động, cung ứng việc làm.
- Các trường trung học phổ thông, trung học cơ sở.
- Cơ quan báo chí và truyền thông.
- Phụ huynh và học sinh.
Công tác tư vấn hướng nghiệp trong các trường trung học giúp học sinh không chỉ biết mà còn hiểu rõ về ngành, nghề đào tạo, phải thực hiện tốt giờ giáo dục hướng nghiệp và tổ chức tư vấn, hướng nghiệp cho học sinh một cách đầy đủ về nghề nghiệp.
Riêng về xu hướng phát triển thị trường lao động Việt Nam trong những năm tới, sẽ nỗi lên 04 xu hướng phát triển chính: Gia tăng số lượng lao động trên các nền tảng công nghệ; Chuyển dịch nghề nghiệp gắn với kỹ năng mềm; Lao động giản đơn sẽ trở nên yếu thế; Xu hướng lao động “khởi nghiệp, tự tạo việc làm” gia tăng. Đối với việc đầu tư máy móc, tự động hóa sản xuất và ứng dụng công nghệ số sẽ dần phổ biến và làm thay đổi hình thức việc làm trên thị trường lao động.
Theo thống kê tại Việt Nam, 68% công việc hiện đòi hòi kiến thức về kỹ năng số với những kỹ năng số cơ bản, trong khi đó 1/5 công việc cần các kỹ năng số đặc biệt chuyên sâu. Chuyển đổi số là chiến lược được các doanh nghiệp ưu tiên hàng đầu nên nhu cầu về nguồn nhân lực số cũng tăng cao.
Nguồn nhân lực số phải là nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, chắc về chuyên môn, vững về đạo đức, có năng lực làm chủ công nghệ, có tính sáng tạo và khả năng thích ứng nhanh với sự biến đổi của công nghệ trong nền kinh tế. Tuy nhiên nguồn nhân lực số của Việt Nam đang thiếu cả về số lượng lẫn kỹ năng cần thiết để hoàn toàn làm chủ các chương trình chuyển đổi số.
Những dự báo về thị trường lao động cho thấy, sẽ có khoảng 75% lực lượng lao động ở Việt Nam bị tác động bởi CMCN 4.0. Các nhân tố khoa học - công nghệ được nhận định sẽ thay đổi bản chất nhiều công việc, khiến nhà tuyển dụng sẽ đòi hỏi những kỹ năng phức tạp hơn như: hợp tác, đánh giá, quản lý, sáng tạo, ra quyết định… Do đó, những lao động giỏi chuyên môn, thông thạo ngoại ngữ và có khả năng thích nghi tốt với môi trường làm việc biến động không ngừng sẽ được đánh giá cao. Đặc biệt, các nhà tuyển dụng cho rằng kỹ năng học hỏi tích cực trở thành một yêu cầu cần thiết của mỗi người lao động.
Chính vì vậy, việc đa dạng hóa, vận dụng linh hoạt các hình thức tư vấn hướng nghiệp phù hợp với lứa tuổi học sinh; cung cấp kịp thời thông tin về cơ sở giáo dục nghề nghiệp, chính sách đối với người học các trình độ đại học và giáo dục nghề nghiệp, chính sách ưu đãi trong đào tạo, cơ hội khởi nghiệp, tìm kiếm việc làm, xu hướng thị trường lao động và nhu cầu sử dụng của thị trường lao động…
Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong việc trao đổi kinh nghiệm giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông, về nhu cầu lao động, thị trường lao động đồng thời chú trọng phát triển đội ngũ tư vấn, hướng nghiệp, giáo viên kiêm nhiệm làm nhiệm vụ tư vấn, hướng nghiệp trong các trường trung học, bồi dưỡng đội ngũ giáo dục hướng nghiệp về kiến thức, kỹ năng tư vấn, phương pháp tư vấn hiện đại với sự trợ giúp của công nghệ thông tin và truyền thông.
Giáo dục hướng nghiệp ở trường Trung học là bước khởi đầu quan trọng trong quá trình phát triển nhân lực. Trên bình diện cá nhân, hướng nghiệp là hệ thống các giải pháp dựa trên cơ sở tâm lý học, sinh lý học, giáo dục học, xã hội học và nhiều khoa học khác để giúp học sinh chọn nghề phù hợp với nhu cầu xã hội, đồng thời thỏa mãn tối đa nguyện vọng, thích hợp với năng lực, sở trường và điều kiện cá nhân để họ có thể phát triển tới đỉnh cao trong nghề nghiệp, cống hiến được nhiều cho xã hội, cũng như tạo lập được cuộc sống tốt đẹp cho bản thân. Riêng góc nhìn vĩ mô xã hội, hướng nghiệp nhằm góp phần phân bố hợp lý và sử dụng có hiệu quả nhất nguồn nhân lực, vốn quý của đất nước để phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
