Tri thức sẽ là yếu tố quan trọng của sản xuất trong tương lai và làm phát sinh một thị trường việc làm ngày càng tách biệt thành các mảng “kỹ năng thấp/lương thấp” và “kỹ năng cao/lương cao”, những ngành nghề sử dụng nhiều lao động, kỹ năng thấp… sẽ mất lợi thế cạnh trạnh.

Phần lớn, lực lượng lao động kỹ năng thấp sẽ bị mất việc làm, đồng thời rất thiếu những người có kỹ năng và thái độ làm việc tốt.

Một nghịch lý trên thị trường lao động đang diễn ra, nơi thừa lao động phổ thông, nơi thiếu lao động tay nghề cao (đã qua đào tạo, lao động chuyên nghiệp, có trình độ cao…), luôn tạo sự chênh lệch cung - cầu lao động, mất cân đối giữa các ngành nghề.

Nhiều người tìm không được việc làm hoặc mất việc, trong khi các doanh nghiệp cần người làm thì lại không tuyển dụng được, kể cả cho xuất khẩu lao động, di chuyển lao động hội nhập khu vực.

Hiện nay, vấn đề thất nghiệp có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân đáng chú ý là còn nhiều học sinh chọn sai ngành nghề học, điển hình là:

- Chọn theo phong trào, nhãn mác ngành hot mà không hiểu rõ đó là ngành như thế nào;

- Chọn theo bạn bè, người thân;

- Chọn theo nguyện vọng của bố mẹ;

- Chọn ngành theo xu hướng mà không quan tâm tới điều kiện gia đình, đam mê, sở thích của bản thân;

- Không tìm hiểu từ trước, đến giai đoạn nước rút thì vội vàng chọn đại;

- Vì quá thích 1 trường mà đăng ký vào 1 ngành trong trường đó, mà không quan tâm đến sự phù hợp nghề của bản thân…

Theo nhận định, thị trường việc làm hiện nay và tương lai, cần nhân lực chất lượng cao là người làm thông thạo bất kỳ một nghề nào đó, và việc họ thành thạo công việc đó sẽ khiến họ trở thành một lao động giỏi, có kỹ năng chuyên môn tốt trong nghề nghiệp của mình.

Theo đánh giá chung ở thị trường lao động, nhân lực chất lượng cao phải là nhân lựchội tụ với 4 đặc trưng chính: có trí tuệ, nhân cách, tay nghề vượt trội và có năng lực thực tế để hoàn thành nhiệm vụ được giao một cách xuất sắc nhất, so với mặt bằng chung phù hợp nền kinh tế - xã hội hiện đại, mang tính chất tri thức.

Vì vậy, người lao động trong tất cả ngành nghề nên chủ động trang bị cho mình kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, thái độ nghề nghiệp…

Ứng dụng các tiến bộ công nghệ không hoàn toàn lấy đi công việc của con người, mà thực tế còn tạo ra nhiều công việc khác với cấp độ cao hơn, đòi hỏi con người phải học hỏi và tiếp thu những kiến thức mới. Trong đó, các công việc liên quan đến quản lý con người, ý tưởng sáng tạo và có tính tương tác về mặt cảm xúc, xã hội cao sẽ không dễ bị đào thải trong tương lai.

Một điểm đặc trưng phải nhận thấy rằng, đó là bài toán cấp bách về đáp ứng nhu cầu nhân lực trong thời điểm hiện nay và nhiều năm tới mang lại cơ hội mới, nhưng cũng sẽ đóng vai trò đào thải những ngành nghề tụt hậu, không bắt kịp xu hướng và khó đáp ứng nhu cầu của xã hội.

Thị trường lao động đang trong bối cảnh tồn tại thật nhiều khó khăn, sức ép về vấn đề giải quyết việc làm với sự gia tăng tỷ lệ thất nghiệp hoặc thiếu việc làm, xu hướng chuyển dịch, xuất hiện các ngành nghề dựa trên công nghệ số, kinh tế số... tạo ra thay đổi về yêu cầu đối với một số sản phẩm, dịch vụ thiết yếu, đem lại cơ hội mới cho các doanh nghiệp Việt Nam, có thể tận dụng để tái cơ cấu sản xuất, hình thành các chuỗi giá trị mới và phát triển.

Nhìn chung, bối cảnh trong nước và quốc tế không chỉ thuận lợi và thời cơ mà còn đem đến nhiều khó khăn và thách thức đối với thanh niên. Điều cơ bản là mỗi thanh niên cần có đủ bản lĩnh, ý chí, trình độ để phát huy thuận lợi, tận dụng thời cơ, khắc phục khó khăn, vượt qua thách thức.

Điều đó chỉ có được khi thanh niên phát huy tinh thần tự học, tự rèn luyện, có đủ tâm, đủ tầm để tham gia vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, chủ động tham gia vào nền kinh tế tri thức và quá trình hội nhập quốc tế. 

Ngoài ra, vấn đề ở đây không còn là có bao nhiêu chỗ làm việc cho người lao động, mà đó là sự chuẩn bị như thế nào về chất lượng lao động, để đáp ứng được nhu cầu phát triển chung. Đồng thời chủ động ứng phó các thách thức đang đặt ra, tìm hướng phát triển thích ứng trong bối cảnh mới, đang được xem là một trong những nguyên tắc, phương thức để phù hợp với mọi ngành nghề trong xã hội.